Europejskie Ugrupowania Współpracy Terytorialnej

Podstawa prawna

Możliwość tworzenia EUWT pojawiła się wraz z przyjęciem rozporządzenia (WE) nr 1082/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 roku w sprawie europejskiego ugrupowania współpracy terytorialnej (rozporządzenie 1082/2006 o EUWT). Wprawdzie dokument ten ma charakter aktu wiążącego i bezpośrednio obowiązującego, jednak jego art. 16 wprowadza obowiązek ustanowienia przez państwa członkowskie przepisów, które zapewnią skuteczne stosowanie tej regulacji wspólnotowej.

W Polsce funkcjonowanie EUWT reguluje ustawa z dnia 7 listopada 2008 roku w sprawie europejskiego ugrupowania współpracy terytorialnej (ustawa EUWT). Ustawa umożliwiła zakładanie ugrupowań na terytorium Polski i udział polskich podmiotów w EUWT mających siedzibę za granicą.

17 grudnia 2013 r. przyjęto rozporządzenia (WE) Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1302/2013 zmieniające rozporządzenie 1082/2006 o EUWT. Państwa członkowskie Unii Europejskiej musiały dostosować swoje przepisy do zmian wprowadzonych na poziomie UE.

W Polsce prace nad zmianą przepisów dotyczących EUWT prowadziło Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju. Ich efektem jest ustawa z 11 września 2015 r. o zmianie ustawy o europejskim ugrupowaniu współpracy terytorialnej, która weszła w życie 2 grudnia 2015 r.

Cel wprowadzenia EUWT

Doświadczenia w stosowaniu istniejących instrumentów współpracy terytorialnej wykazały, że państwa członkowskie, a w szczególności władze regionalne i lokalne, zmagają się z szeregiem trudności, będących efektem zróżnicowanych systemów prawnych.

EUWT dążą do zmniejszenia tych trudności, a w efekcie ułatwienia i wzmocnienia działań w zakresie współpracy transgranicznej, transnarodowej i międzyregionalnej.

Zastosowanie tego instrumentu prawnego ma doprowadzić do osiągnięcia długoterminowych i strategicznych celów spójności społecznej i gospodarczej, o których mowa w art. 159 akapit trzeci Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (WE).

Charakterystyka EUWT

Ugrupowania wyposażone są w osobowość prawną, a w konsekwencji również w pełną zdolność do czynności prawnych. W szczególności oznacza to, że EUWT mogą nabywać i zbywać ruchomości i nieruchomości, a ponad to przysługuje im możliwość zatrudniania pracowników.

W skład EUWT mogą wchodzić:

• państwa członkowskie;
• władze regionalne;
• władze lokalne;
• podmioty prawa publicznego w rozumieniu art. 1 ust. 9 akapit drugi dyrektywy 2004/18/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r., tzn. podmioty:
  1. ustanowione w szczególnym celu zaspokajania potrzeb w interesie ogólnym, które nie mają charakteru przemysłowego ani handlowego;
  2. posiadające osobowość prawną;
  3. finansowane w przeważającej części przez państwo, jednostki samorządu terytorialnego lub inne podmioty prawa publicznego; albo takie, których zarząd podlega nadzorowi ze strony tych podmiotów; albo takie, w których ponad połowa członków organu administrującego, zarządzającego lub nadzorczego została wyznaczona przez państwo, jednostki samorządu terytorialnego lub inne podmioty prawa publicznego.

Istnieje również możliwość podjęcia współpracy w ramach EUWT przez podmioty pochodzące z państw nie należących do Unii Europejskiej pod warunkiem, że pozwalają na to systemy prawne tych państw lub umowy międzynarodowe zawarte pomiędzy państwami członkowskimi a państwami trzecimi.

Co do zasady EUWT samo odpowiada za swoje zobowiązania. Odpowiedzialność członków EUWT może być wyłączona w przepisach krajowych.

Zadania realizowane przez EUWT

EUWT wykonuje zadania powierzone mu przez członków, które nakierowane są na ułatwianie i upowszechnianie współpracy terytorialnej w celu osiągnięcia spójności społecznej i gospodarczej na obszarach, na których prowadzona jest współpraca.

EUWT stanowi instrument pozwalający na rozwój współpracy pomiędzy instytucjami z różnych państw członkowskich. Może być wykorzystane przez podmioty publiczne działające na różnych poziomach administracji (władze lokalne, regionalne, centralne). Współpraca prowadzona w ramach EUWT ma charakter zinstytucjonalizowany (EUWT posiada osobowość prawną).

Wyróżnia się cztery typy zadań, która mogą być realizowane przez EUWT:

1. pełnienie przez EUWT funkcji Instytucji Zarządzającej i/lub Wspólnego Sekretariatu Technicznego w programach Europejskiej Współpracy Terytorialnej;
2. realizacja projektów współfinansowanych ze środków programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej (w ramach wszystkich trzech komponentów tj.: współpracy transgranicznej, transnarodowej i międzyregionalnej);
3. podejmowanie innych form współpracy terytorialnej poza systemem finansowania przez WE;
4. prowadzenie przedsięwzięć finansowanych z innych środków niż programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej. 

Należy podkreślić, że współpracujące podmioty mogą jedynie podejmować działania należące do zadań i kompetencji wyznaczonych im przez prawo krajowe.Spod działalności EUWT wyłącza się natomiast zadania polegające na ochronie ogólnych interesów państwa lub ochronie ogólnych interesów innych organów publicznych. Rozporządzenie wymienia w szczególności uprawnienia policyjne i regulacyjne, a także wymiar sprawiedliwości i politykę zagraniczną. Warto dodać, że – w zależności od ilości podejmowanych zadań – EUWT może przybrać charakter monofunkcjonalny (w celu wykonania konkretnego zadania/realizacji projektu) lub multifunkcjonalny (w celu wykonania szeregu zadań/projektów).

Ustanowienie EUWT

Przystąpienie do EUWT ma charakter dobrowolny i następuje z inicjatywy przyszłych członków danego ugrupowania.

Podmioty tworzące EUWT zobowiązane są w pierwszej kolejności do przygotowania konwencji, zawierającej istotne warunki podejmowanej współpracy. Następnie, na jej podstawie opracowuje się statut, który ma na celu rozszerzenie postanowień konwencji poprzez ustanowienie własnych organów, a także zasad dotyczących budżetu i ponoszenia odpowiedzialności finansowej.

Kolejnym etapem procedury utworzenia EUWT jest powiadomienie państw członkowskich, gdzie mają siedzibę przyszli członkowie, o woli uczestnictwa w ugrupowaniu, co wiąże się z przedstawieniem proponowanej konwencji i statutu. W konsekwencji państwo członkowskie wydaje zgodę na uczestnictwo przyszłego członka w EUWT. W przypadku nieudzielenia zgody, po stronie państwa członkowskiego istnieje obowiązek uzasadnienia podjętej decyzji.

EUWT uzyskuje osobowość prawną w dniu rejestracji lub publikacji statutu zgodnie z prawem krajowym państwa członkowskiego, w którym znajduje się siedziba statutowa danego ugrupowania. EUWT z siedzibą na terytorium Polski uzyskują osobowość prawną po uzyskaniu wpisu do rejestru prowadzonego przez ministra Spraw Zagranicznych.

Utworzone w ten sposób ugrupowanie funkcjonuje w oparciu o przepisy:

• prawa UE;
• prawa państwa członkowskiego, w którym znajduje się siedziba statutowa EUWT – w przypadku spraw nieuregulowanych rozporządzeniem lub uregulowanych nim tylko częściowo;
• konwencji i statutu – w przypadkach wyraźnie określonych rozporządzeniem.